vrijdag 24 oktober 2014

Fietshelmen, nog maar eens

De discussie is al vele malen gevoerd, ik weet het. Maar toch: weer riep iemand op om toch maar de helmplicht voor fietsers in te voeren "omdat het zo veilig is".

Eigenlijk moet je zo'n discussie splitsen in twee zaken:
  • is een fietshelm een veiligheidsverhogend element
  • moet je dan zo'n helm verplichten
Het is niet de bedoeling om er uitvoerig op in te gaan. Er is op het wereldwijde web genoeg te vinden voor wie zich daarin wil verdiepen, maar ik wil wel die oproep tot helmplicht counteren.

1. een fietshelm verhoogt de veiligheid

Het concept is het volgende: wie fietst, kan vallen. Wie valt, kan op zijn hoofd vallen. Een valhelm beperkt de gevolgen daarvan.
Dit is het eerste probleem: doet zo'n fietshelm wat we ervan verwachten? 

Daar is geen sluitend bewijs voor. "Sluitend bewijs" gaat niet over individuele gevallen, want die stellen statistisch niets voor, maar over grote gemiddelden.
Wel: de resultaten van allerlei studies zijn niet eensluidend, maar zelfs tegengesteld. Er zijn sterke vermoedens dat een valhelm bijvoorbeeld wel hoofdletsel kan voorkomen of beperken, maar dat er dan weer meer kans is op nekletsel...
Ik heb "kan" onderstreept, want er is ook absoluut geen enkele zekerheid dat een fietshelm hersenletsel (dat is namelijk veel ernstiger dan een snee of schram) voorkomt. Dat zou het gevolg zijn van de normen waaraan een helm moet voldoen: die hebben blijkbaar weinig of niets te maken met de realiteit.
Het gevolg: we verwachten dat een helm de veiligheid verhoogt, maar feitelijk is dat twijfelachtig.

Tussendoor: ik heb het over fietshelmen in combinatie met gewone fietsen. Op een ligfiets zit de fysica anders in elkaar: de kans dat je over je stuur vliegt is vele malen kleiner. De kans dat je met je hoofd tegen de grond belandt is wellicht ook beperkter. De groep velonauten is dan nog eens veel kleiner en de dynamiek van een rol of ander ongeval is hier weer helemaal anders. Op de bloederige foto's van één geval na, is er amper documentatie te vinden hierover. Ik heb er dus geen flauw idee wat een fietshelm doet in combinatie met een velomobiel.

Heel veel informatie is hier te vinden: http://www.cyclehelmets.org/1139.html

O, natuurlijk: velen komen met verhalen over iemand die ze kennen die iemand kent die met de fiets een ongeval had en waarbij die het zonder helm nooit overleefd had... Ook hier weer: is dat wel zo? Hoe weet je dat die helm een leven gered heeft? Dat kun je niet zomaar stellen, want het is een gevoel, geen zekerheid. Dan komt meestal het argument "de chirurg heeft het gezegd" of "de helm was in twee gespleten". Dat zegt iets over die helm, maar niets over of die zijn werk gedaan heeft!

In de discussie mag je er bijna zeker van zijn dat verwezen wordt naar de veiligheidsgordel. Daarbij wordt weer voetstoots aangenomen dat een fietshelm dezelfde veiligheidsverhogende factor betekent. Dat klopt niet: bij de veiligheidsgordel ligt statistisch vast in hoeveel gevallen die levensreddend kan zijn. Indien een gordel 95% meer overlevingskans biedt, dan is het een must. Voor de fietshelm bestaat gewoonweg geen zo'n duidelijk cijfer.

2. Beeldvorming

Fietsen is leuk en gezond. Dat zijn feiten, vooral dat laatste. Er is voldoende onderzoek dat aantoont dat fietsen de levenskwaliteit verhoogt: de levensverwachting van fietsers is vele jaren hoger dan die van automobilisten en - minstens even belangrijk - de levenskwaliteit (hoe gezond wordt je oud) is ook beter.
Als je een helm op je kop zet - los van het nut ervan - geef je meteen de boodschap mee dat fietsen een gevaarlijke bezigheid is. Wie wat angstig aangelegd is, denkt dan "daar begin ik niet aan." Bezorgde ouders zullen hun kinderen dan ook niet tot fietsen aanzetten.


Foto: dbz
Meer en meer zie je ze opduiken: fel verlicht, met een vlag achterop, fluohesje aan en fietshelm op, op weg naar het dagelijkse strijdtoneel dat het verkeer is. Goed, je moet je niet onzichtbaar maken, maar dat is dan weer het andere uiterste.


3. Helmplicht

Hier gaan we een stap verder: "een fietshelm is veilig. Zonder helm fietsen is met je leven spelen. De helm moet dus voor iedereen verplicht worden" Dat is eigenlijk wat iemand die helmplicht wil vertelt.

Nu zijn er wel degelijk cijfers over de gevolgen van het invoeren van die helmplicht voor fietsers. Die cijfers zetten wel aan tot denken!

Een voorbeeld is Australië (voor meer info: zie de link hierboven).

Kort komt het hierop neer: sinds de jaren '90 van de vorige eeuw werd in verschillende delen van Australië de fietshelm verplicht. Gejuich bij de regering, want het aantal ongevallen met hoofdletsel verminderde (ik denk zo'n 10 %). Tot de fietsorganisaties met hun cijfers aan kwamen: het aantal fietsers daalde nog veel meer, namelijk met meer dan 30 %.
Met statistiek kun je natuurlijk van alles bewijzen, maar dit komt erop neer dat het risico voor de resterende fietsers groter geworden was...

Een neveneffect: wie omwille van de helmplicht niet meer fietst, zal wellicht grotendeels op de auto overstappen. Het gevolg is dat de levensverwachting van die mensen daalt (minder beweging, meer vervuilde lucht, ...).

Het nettoresultaat is dus: minder fietsers, meer risico voor wie nog fietst (safety in numbers) en hogere gezondheidskosten voor de staat.

Uit die statistieken (niet enkel die voor Australië) kun je nog andere interessante zaken halen: er blijkt namelijk nergens een correlatie uit tussen helmplicht en het percentage hoofdletsels! M.a.w. je kunt er niet uit afleiden dat een helmplicht leidt tot minder hoofdletsel. 

Ben ik tegen fietshelmen? Neen. Ik heb er ook één, die voornamelijk op de lage racer gebruikt wordt en soms in de Orca als ik "topless" rij. Niet op de stadsfiets, niet op de vouwfiets, want daar liggen de snelheden veel lager en zijn de rijomstandigheden anders.



Zelf ben ik er nog niet uit of zo'n helm wel iets doet aan de veiligheid. Waar hij wel goed voor is, is voor de gemoedsrust voor sommigen in de familie- en vriendenkring.

Tot slot: blijkbaar is er meer kans op hoofdletsel bij voetgangers en automobilisten. Wie bij mij komt aandraven met "helmplicht voor fietsers", krijgt meteen een "ok, maar dan zeker ook voor automobilisten en voetgangers". Uiteraard word ik gek verklaard, maar ook hier weer: het gaat niet om een gevoel - namelijk dat fietsen gevaarlijk is - maar om feiten. Die feiten worden graag genegeerd omdat ze niet passen in het beeld.
Het zou wel democratisch zijn: iedere weggebruiker gelijk voor de helmplicht. Het zou ook consequent zijn: plicht in functie van het risico. Kan dat niet, dan ook niet voor fietsers.

11 opmerkingen:

  1. Ha, Jan zwengelt de eeuwige discussie nog eens aan! Hier komen we inderdaad nooit uit, ik draag al jaren consequent een helm op de racefiets, en ook in de Strada. Dat is in beide gevallen precies om de reden die jij ook zelf aangeeft: de gemoedsrust van de familiekring, met uiteraard mijn lief voorop. De hoge snelheden bergaf zijn daar ook schuldig aan geweest, en of het helpt? Geen idee, als ik op de mountainbike van Teun naar de winkel ga, rijd ik ook de eerste 500 meter met hoge snelheid omlaag, zonder helm! Zo gauw ik de fietskleding aantrek gaat evenwel de helm op, anders ben ik niet geheel gekleed voor m'n gevoel..........Raar is dat, die gewoontes die een mens zich aanwent......
    Helmplicht ben ik echter geen voorstander van, ook ik heb de situatie in Australië gelezen, en dan zullen inderdaad het aantal mensen dat fietst gaan afnemen, geen wenselijke situatie dus.
    Zoals met alles zijn er voor- en tegenstanders, die hardnekkig hun standpunt verdedigen, laat ze het zelf maar weten, ik draag de helm, ik ben er aan gewoon geworden.

    Groeten, Adri.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Heel goed Adri! Daar heb je gelijk een sterke motivatie voor helmdracht waar ik het ook zou doen. Bergachtige omgeving met kans om hoge snelheden. (p.s. ik reken een velomobielkap indeze ook even als hoofdbescherming..) Je kunt in zo'n situatie niet voorzichtig genoeg zijn. Gewoon doen.

      Verder toch een goed artikel Jan. Ondanks dat je nooit volledig kunt zijn (wat je ook aangeeft) heb je het goed aangegeven. Ik zie het nut van helmdracht ook niet altijd. Zeker niet als het verplicht is. Daar gaat een verkeerd signaal vanuit en werkt idd demotiverend. Dat illustreer je mooi met het Australie verhaal. Soms verdenk ik overheden er wel eens van dat dit bewuste opzet is. Geen fietsen of andere 'afwijkingen' in het verkeer is veel eenvoudiger te reguleren. Dus ontmoedigen die handel! De autoindustrie is een economiemotor heeft een dikke vinger in die pap. Daar is de politiek simpelweg gevoelig voor.

      Laat ieder voor zichzelf uitmaken of en wanneer hij een helm wil dragen. Soms lijkt het me in een auto nog zinvol onder bepaalde omstandigheden. Omgekeerd zou ik (onverplichte) gordeldracht in een velomobiel toejuigen in bergachtige streken.
      Verder is een helm bij mij vooral bescherming tegen de elementen en handig om iets op vast te maken.

      Verwijderen
    2. Hmm, helmen met miniscule lampjes, tot daar aan toe. Maar action cams op de helm? Vanuit de fysica: een schedel is een vast gegeven. De scharnier wordt gevormd door de nekwervels. De hefboom is dus de schedel en wat daarrond zit. Een helm vergroot de hefboom al. Wat je daaraan toevoegt, doet dat nog veel meer (de "arm" wordt langer). Stel je voor wat er gebeurt als je met die "iets" die je erop vastmaakt wat raakt... No, thanks.

      Verwijderen
    3. Ik vergat er aan toe te voegen dat de foto's van mijn crash vorig jaar november ook drie scheuren in de velomobielkap lieten zien. Die moest ook nodig gerepareerd worden, en heeft een goed deel van de klap opgevangen denk ik. Evengoed droeg ik de SmartCap nog onder de kap, dus was m'n hoofd dubbel beschermd. De NRS Chaos draag ik altijd in de Strada, zowel bij "open" als "dicht" rijden. Zoals ik al aangaf, het is een gewoonte geworden, je hoopt dat het helpen zal bij een eventueel intredend onheil.

      Groeten, Adri.

      Verwijderen
  2. Als niet-wetenschapper maar door logisch rederneren kan ik je zo al zeggen :

    Wel bescherming :

    - venijnige (schaaf)huidwonden ( met haar erin ) voorkomen waar de helm overheen zit
    - enige energie opname door breken schaal /indrukken piepschuim die minder wordt omgezet in energie van hersenbotsing tegen de schedel bij OMVALLEN en bijvoorbeeld net een trottoirband lelijk raken.

    Geen bescherming :

    - Gezicht/kaak en daarmee lelijk (blijvend) cosmetisch letsel en mogelijk langdurige revalidatie
    - Ogen ( beschadiging is ernstig invaliderend letsel )
    - keel ( flink risico op mortaliteit )
    - Hersenschade ( helmpje kan bij met het hoofd een stilstaand object raken met flinke voorwaartse snelheid niet voorkomen dat de hersenen tegen de schedel slaan en schade ( risico op mortaliteit of invaliditeit )
    - nek/rug ( rare klap door uitstekende helm kan invaliderend letsel toebrengen aan de kwetsbare nek of rug )

    Echter, voor velomobielen acht ik enige beschermende eigenschappen wel aanwezig :

    - Bij een botsing verlaten wij meestal niet vliegend ons voertuig,met het hoofd naar voren gericht
    - Bij een botsing zal de velomobiel een aanzienlijk deel van de energie absorberen bij het vervormen van het frame en/of de body.
    - Bij omrollen is ons hoofd het enige lichaamsdeel dat uitsteekt en over de grond kan schuren of tegen het asfalt kan slaan. Een fietshelm zal zeker hoofdwonden door over asfalt schuren met het hoofd voorkomen. Het zal ook enige bescherming bieden met tegen het asfalt slaan van het hoofd samen met de hoofdspoiler/smurfenmuts/rolbeugel die op vrijwel alle velomobielen aanwezig is.

    Om deze redenen zal een fietshelm een velomobielrijder eigenlijk juist wel beter beschermen dan waarvoor hij is : fietsers.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Eigenlijk zie ik maar 1 horror scenario waar een fietshelm je niet tegen kan beschermen : gekanteld met hoge snelheid op een paal langs de weg afrazen die langs de neus glijdt en op je hoofd inslaat en je gezicht verplettert tussen paal en hoofdspoiler/smurfenmuts die de massa van het hele voertuig x de snelheid fixeert op de hoofdspoiler/smurfenmuts en daarmee op jouw hoofd....te verwachten letsel : invalidatie of mortaliteit.



      Verwijderen
  3. Ik draag altijd een helm als ik cabrio velomobiel rijd. en de voornaamste reden is dat hij de zon uit mijn ogen houd. Een pet zou eigenlijk ook helpen.

    Op een rechtop fiets vind ik een helm ook meestal overdreven en overschat.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Goeden avond mede velonauten
    Het punt van wel of geen fietshelm is er een waar je geloof ik eindeloos over kan praten.
    Onderstaand engelstalig filmpje over de voordelen van fietsen, en de nadelen van de helm en vooral helmplicht op een (vind ik) leuke manier gebracht

    http://video.tedxcopenhagen.dk/video/911034/mikael-colville-andersen

    BeantwoordenVerwijderen
  5. De keer dat ik volledig over de kop rolde (zoals eskimoteren in een kajak) was ik blij dat ik als altijd een helm droeg.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Lol die waarschuwingsstickers op de auto, 1/3 van het oppervlak. Dat gaat nooit gebeuren maar het zou wel degelijk effect hebben op een deel van de autorijders.

    Wat ook zou helpen is een schrikeffect dat mensen die bewezen opzettelijk of bij zeer grove schuld - dus anders dan een ongeluk waarbij geen onverantwoordelijke risiso's zijn genomen - worden berecht als moordenaar of geweldpleger. De fiks hogere celstraffen die daarop staan zouden bestuurders van motorvoertuigen wel 3 x doen nadenken voor ze met 100 km/u door de bebouwde kom rijden om maar een voorbeeld te noemen.

    Dat zou dan wel moeten gelden voor iedereen, ongeacht maatschappijlke functie of leeftijd. Nu ontkomen teveel hoogwaardigheidsbekleders en jeugdige doodrijders met amper straf voor hun daden.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. In Zwitserland is het zover: een auto die (veel) te hard gaat wordt daar als een wapen beschouwd met een navenante straf: torenhoge boetes en inbeslagname van de wagen.

      Bart

      Verwijderen